Projectopzet

Werkpakket 1 wordt uitgevoerd door Saskia Stevens, Gertjan Plets en Lara Boon vanuit de penvoerder van het consortium, de Universiteit Utrecht. Dit werkpakket richt zich op de algehele projectcoördinatie, het bewaken van mijlpalen, de externe communicatie met partners en NWO en het beheer van de website en sociale mediakanalen.

Werkpakket 2 onderzoekt de archeologie van het grensgebied van de Nedergermaanse limes tijdens de Romeinse tijd, met als doel te begrijpen hoe de limes functioneerde en welke invloed deze had op de gemeenschappen aan beide zijden. Was de limes een gesloten barrière tussen Romeinen en Germanen, of functioneerde zij soms als open ‘snelweg’ voor west-oost transport langs de Rijn?

De belangrijkste thema’s zijn:

• Nederzettingen en begraafplaatsen: verzameling en analyse van gegevens van opgegraven sites aan beide zijden van de Rijn, van Noord-Frankrijk en België tot Noordwest-Duitsland. PhD Anna van der Weij (UU) onderzoekt hierbij specifiek de werking van het grensgebied en de wisselwerking tussen inwoners en landschap aan de hand van begrafenispraktijken.
• Tijdelijke kampen: studie van de relatie tussen tijdelijke kampen en permanente militaire fortificaties. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Wouter Vos en Jeroen Oosterbaan (Saxion), in samenwerking met studenten archeologie.
• Verspreiding van materiële cultuur: samenstelling van verspreidingskaarten van objecten uit verschillende periodes en typen om inzicht te krijgen in de verplaatsing van goederen en mogelijk mensen. PhD Arjan Ruiter (VU) richt zich op de verspreiding van materiële cultuur in Nederland, zowel binnen als buiten het Romeinse rijk.
• Postdoc Mark Groenhuijzen (UU) houdt zich bezig met het integreren van diverse ruimtelijke datasets die binnen het project worden verzameld en ontwikkeld. Daarnaast draagt hij bij aan de (computationele) analyse van deze data om archeologisch relevante vragen over het functioneren van de limes te beantwoorden.

Gegevens over objectverspreiding worden verzameld in nauwe samenwerking met vrijwilligers via de PAN-database, wat ook bijdraagt aan de uitbreiding van vondstdocumentatie.

Verschillende historische fasen worden bestudeerd, van vóór de oprichting van de limes tot het hergebruik van Romeinse structuren in de Vroege Middeleeuwen, om zo de aard en impact van de limes op plattelandsgemeenschappen door de tijd heen te beoordelen.

Werkpakket 3 onderzoekt de effecten van de Limes op mobiliteit, dieet en gezondheid van mensen tijdens de Romeinse tijd. Het maakt gebruik van baanbrekend isotopen- en genetisch onderzoek om herkomstverschillen van individuen vast te stellen en ziekteverwekkers en gewasvarianten aan te tonen.

Lisette Kootker, Gareth Davies en PhD Maura De Coster (VU) passen Sr-C-N-O-isotopenonderzoek toe om een nieuwe Sr-isotopenkaart van Nederland te maken, het paleodieet te reconstrueren en herkomstgebieden te definiëren van gecremeerde skeletresten en bijbehorende fauna uit het Nederlands-Duits-Belgische grensgebied van de Limes. Met hulp van de Universiteit van Kopenhagen wordt ancient DNA (aDNA) onderzocht om genetische verwantschap en variatie van begraven personen te achterhalen.

Ancient environmental DNA (ancient eDNA) wordt ingezet om ziekteverwekkers en plantensoorten in sedimentmonsters uit archeologische opgravingen langs de Limes aan te tonen. Samen met de Kopenhagen-partner wordt in het eDNA-laboratorium van Wageningen Universiteit een faciliteit voor ancient eDNA-analyse opgezet. Promovendus Kadir Toykan Özdoğan, postdoc Fabricio Furni en Gertjan Plets (UU) ontwikkelen, onder leiding van Arjen de Groot (WU), protocollen voor het isoleren van DNA uit archeologische bodems en het destilleren van gewascultivars en ziekteverwekkers uit DNA-poelen (in het lab of via bio-informatica). Het doel is inzicht te krijgen in de gezondheid van Romeinse militaire en burgerpopulaties en de verspreiding van ziekten en gewassen in het grensgebied van het Romeinse rijk.

Het hoofddoel is het modelleren van menselijke mobiliteit in het Romeinse grensgebied door materiële vondsten te combineren met menselijke, dierlijke en botanische gegevens, om ruimtelijke en temporele verschillen in migratiepatronen en handelsroutes inzichtelijk te maken.

Werkpakket 4 onderzoekt de herontdekking van de limes als cultureel erfgoed van de late middeleeuwen tot heden. Het richt zich eerst op de ontwikkeling van wetenschappelijk onderzoek naar de Romeinse grens en de dialoog met oude schriftelijke bronnen: welke vragen stelden onderzoekers, welke collecties en vindplaatsen gebruikten zij, en welke interpretaties hanteerden zij?

Daarnaast wordt onderzocht hoe de kennis over de limes als gedeeld, soms omstreden erfgoed onder een breder publiek werd verspreid, vooral in de negentiende eeuw waarin nationale interpretaties en de verbeelding van tegenstellingen tussen Germanen en Romeinen een rol speelden. Ook wordt gekeken naar het gebruik van termen als ras, beschaving en moderniteit, en parallellen met koloniale en imperialistische discoursen.

Verder wordt het gebruik van dit erfgoed in debatten over Europese integratie en de status als werelderfgoed door UNESCO bestudeerd.

• Kunsthistoricus Koen Ottenheym (UU) richt zich op de periode van de late middeleeuwen tot de achttiende eeuw en onderzoekt hoe humanisten en antiquairs oude bronnen interpreteerden en materieel bewijs zochten langs Donau en Rijn.
• Archeologen en cultuurhistorici Gertjan Plets, David van Oeveren en Jaap Verheul (UU) bestuderen de negentiende eeuw, met aandacht voor de opbouw van wetenschappelijke infrastructuur (zoals het Rijksmuseum van Oudheden) en Romeinse vindplaatsen, en hoe kennis hierover via onderwijs, media en populariserende boeken werd gedeeld. Digital humanities worden ingezet om patronen en sentimenten in verwijzingen naar de limes te analyseren.
• Politiek geografen Paschalina Garidou, Henk van Houtum en Luuk Winkelmolen (Nijmegen Centre for Border Research) onderzoeken hoe begrensde identiteiten worden verbeeld en gearticuleerd in het huidige debat, met behulp van de concepten bordering, ordering en othering.

Werkpakket 5 onderzoekt de betekenis van de Romeinse limes voor hedendaagse geopolitiek.

De erfenis van het Romeinse lexicon
Kernbegrippen als grens, territorium, fort, imperium, beschaving, (bio)politiek, burgerschap en barbaren hebben het moderne denken over grenzen, identiteit en migratie diepgaand beïnvloed. Dit werkpakket analyseert hoe deze concepten door de tijd zijn gereisd en vandaag de dag academische debatten voeden in de geopolitiek, politieke geografie en grensstudies.

Populistische mythen rond Romeinse ‘B/ordering and Othering’
Populistische en conservatieve politici verwijzen vaak naar de val van het Romeinse rijk in het kader van migratiedebatten. Figuren als Trump, Wilders en Johnson gebruiken termen als “einde van de beschaving” en “barbaarse invasies” om het belang van gesloten grenzen en nationalistische retoriek te onderstrepen. Dit werkpakket onderzoekt kritisch hoe dergelijke anachronistische en misleidende vergelijkingen worden ingezet in politieke en publieke discoursen.

Kortom, dit werkpakket streeft naar een beter epistemologisch begrip en een deconstructie van de populistische mythen over de Romeinse erfenis voor de territoriale grenspolitiek van vandaag. 

Het onderzoek wordt uitgevoerd door politiek geografen van het Nijmegen Centre for Border Research (Radboud Universiteit): prof. dr. Henk van Houtum, promovendus Luuk Winkelmolen en buitenpromovendus Paschalina Garidou.