Blog

PAN-Blog: Onderzoek naar koperlegeringen van Romeinse vondsten: detectorvondsten doorgemeten

Handheld XRF Laser ablation bemonstering vroeg-Romeinse fibulae en 1e-eeuws kopergeld

Door: Vick Hermsen (PAN-coördinator C-Limes)

Op zaterdag 4 maart was er een evenement georganiseerd in Museum Castellum Hoge Woerd waarbij de metaalsamenstelling van detectorvondsten werd onderzocht. Het doel was om de koperlegering van enkele munten en fibulae nader te onderzoeken. Het onderzoek vond plaats in het kader van het onderzoeksprogramma Constructing the Limes (werkpakket 2: Limesarcheologie), dat geleid wordt vanuit de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam en waarvan Portable Antiquities of the Netherlands (PAN) een partner is. Op deze dag is door middel van handheld XRF-metingen (X-Ray Fluorescentie Spectometrie, Bertil van Os, RCE) de metaalsamenstellingen van vroeg-Romeinse fibulae en 1e-eeuwse koperen munten onderzocht. Aan de hand van de resultaten van het XRF onderzoek (met name de concentatratie lood; [Pb]) zijn met een portable laser ablation systeem (Gareth Davies en Stephen Merkel, VU) één of meerdere monsters genomen ter grootte van ca. 100 micrometer, dus onzichtbaar voor het blote oog, voor loodisotopenonderzoek.

Het evenement begon om 10.00 uur en om die tijd stond een aantal zoekers (samen met hun vondsten) al vol smart voor de deuren van het museum te wachten. Na binnenkomst heeft Stijn Heeren (Vrije Universiteit Amsterdam/PAN) uitgelegd wat het onderzoek van C-Limes wil bereiken én waarom we vandaag bijeen zijn gekomen. Hierna is door Bertil van Os kort toegelicht hoe XRF-metingen worden gedaan en Gareth Davies heeft laten zien hoe het draagbare laser ablation systeem werkt. Nadat de methoden waren uitgelegd kon het evenement écht van start gaan.

Het doel van dit onderzoek is om uit te zoeken of de vroeg-Romeinse fibulae door de Romeinse overheid werden geproduceerd. Munten zijn natuurlijk door de Romeinse autoriteiten gemaakt: geen twijfel over mogelijk. Als de fibulae qua metaalsamenstelling en loodisotopen nu zeer sterk op de munten lijken, is het zeer waarschijnlijk dat ook die door de overheid zijn gemaakt en aan soldaten uitgedeeld. Als er verschillen zijn, hoeft dat niet, dan kunnen ze overal zijn gemaakt.

Allereerst was het van belang dat de vondst was geregistreerd in de online-database van PAN. In de meeste gevallen was dit al het geval, maar enkele objecten moesten nog worden gefotografeerd en vervolgens ingevoerd in de database. De vondstregistratie is van belang zodat we de informatie kunnen koppelen aan een object in tijd en ruimte. De objecten hebben een geografische spreiding over bijna geheel Nederland: Gelderland (62), Noord-Holland (13), Friesland (8), Utrecht (7) en Noord-Brabant (2).

Na de vondstregistratie konden de vondsten worden doorverwezen voor de XRF-metingen. In totaal zijn 12 munten (4 assen, 6 dupondii, 1 as/dupondius, 1 sestertius) en 80 fibulae (27 boog, 15 knik en 26 ogen; 12 overige typen) doorgemeten met de handheld XRF. Een XRF-machine meet de samenstelling van het metaal door er röntgenstraling op af te vuren. De meting resulteert in een indicatie: dan weten we de samenstelling dus ongeveer. Die kennis wordt gebruikt voor de volgende stap, waarin geschikte objecten worden bemonsterd door loodisotopenonderzoek aan de Vrije Univesiteit Amsterdam door Stephen Merkel. Deze analyses zijn kostbaar, dus alleen geschikte objecten met een messinglegering met redelijk wat lood gingen door naar die stap. Uiteindelijk zijn 22 objecten (1 munt, 21 fibulae) geselecteerd voor bemonstering met laser ablation. Het uitwerken en interpreteren van de vervaardigde data neemt tijd in beslag, dus de resultaten laten nog even op zich wachten. Wordt vervolgd!

Het is een geslaagd evenement dat zonder de medewerking van metaaldetectorzoekers niet mogelijk was geweest. Hierbij nogmaals hartelijk dank aan de mensen die hun vondsten beschikbaar hebben gesteld voor dit onderzoek. Dit is burgerwetenschap ten top als je het mij vraagt.