PAN-event Friesland 2024
Datum: 20 april (12:00-16:00)
Locatie: Fries Museum
Doe mee met laser ablation onderzoek naar vroeg-Romeinse fibulae
Heb jij onder je vondsten onderdraadse knikfibulae (Almgren 10-14) of één van de andere gevraagde typen en wil je meehelpen met wetenschappelijk onderzoek? Dan zoeken wij van Portable Antiquities of the Netherlands (PAN) en Constructing the Limes (C-Limes) jou én jouw vondsten!
Het onderzoekskader: C-Limes
In 2021 is het project Constructing the Limes van start gegaan. Dit is een onderzoeksprogramma waarbij vanuit verschillende wetenschappen onderzoek wordt gedaan naar grenzen, en in het bijzonder de Neder-Germaanse Limes. De archeologie van de Romeinse tijd en de Romeinse rijksgrens, de limes, speelt hierin een belangrijke rol. Zo ook oppervlaktevondsten die zijn gevonden met behulp van een metaaldetector. PAN is een partner van C-Limes en organiseert een evenement waarbij verschillende natuurwetenschappelijke methoden worden ingezet en uitgelegd.
We zoeken opnieuw (fragmenten van) specifieke boog-, knik, ogen- en kapfibulae
Wederom vragen we zoekers specifieke vormen van vroeg-Romeinse fibulae (boog-, knik-, ogen- en kapfibulae) mee te nemen en laten onderzoeken (zie afbeelding). Tijdens de twee voorgaande C-Limes evenementen is onderzoek gedaan naar de metaalsamenstelling van deze typen fibulae. Verschillende varianten zijn inmiddels bekeken, maar we willen de dataset graag uitbreiden om een completer beeld te krijgen van de samenstelling en herkomst van deze fibulae. Vandaar dat we mensen graag nog een keer de kans bieden om deze typen te laten determineren en doormeten.
We zoeken (fragmenten van) onderdraadse knikfibulae (Almgren 10-14)
De onderdraadse knikfibula (Almgren 10-14, PAN-referentietype 01-01-06-05-03) wordt van oudsher gezien als een typisch Germaanse mantelspeld. Ze dateren doorgaans in de periode rond de start van onze jaartelling (van ongeveer 40/30 voor Chr. tot 80 na Chr.). Het kerngebied van deze speld ligt in Noord-Duitsland rond de monding van de Elbe, maar zij komt ook in mindere mate voor in Midden-Duitsland en Denemarken. Uit de lage landen waren van dit fibulatype tot de jaren ‘90 slechts vier exemplaren bekend uit archeologische publicaties. Dankzij de registratie van privé-collecties van metaaldetectorristen zijn er begin 2024 maar liefst 41 exemplaren uit Nederland bekend: Gelderland (24), Friesland (8), Utrecht (4), Groningen (3), Limburg (1) en Noord-Holland (1). Door de spreiding in het Germaanse gebied, maar juist ook in het Nederlandse Rivierengebied, mogen we aannemen dat deze spelden door Germaanse lieden werd gedragen die in het Romeinse leger diende.
Bij het eerste C-Limes evenement is een onderdraadse knikfibula uit Friesland (PAN-00034279) doorgemeten met de handheld XRF. Dit type speld wordt met name gevonden buiten de grenzen van het Romeinse rijk. Uit de meting blijkt dat deze speld eveneens is gemaakt van een zuivere messinglegering, zoals gebruikelijk bij de vroegste Romeinse militaire fibulatypen. Voor de messing lijkt gebruik gemaakt te zijn van zink dat afkomstig is uit een mijn uit de omgeving van hedendaags Aken, Duitsland.
Waarom deze vondsten?
De hiervoor genoemde spelden circuleerde in overgrote meerderheid in Germaans gebied. Aan de hand van de legeringen van beide groepen fibulae willen we onderzoeken of ze door de Romeinse overheid zijn vervaardigd en geleverd óf dat ze buiten de Romeinse productiecentra zijn vervaardigd, door bijvoorbeeld het omsmelten van (Romeinse) objecten. In het laatste geval zouden de legeringen minder eenduidig, oftewel minder ‘zuiver’ zijn.
Om deze reden willen we het onderzoek naar de bovengenoemde typen uitbreiden met de analyse van onderdraadse knikfibulae (Almgren 10-14). Zoals eerder aangegeven bestaat het vermoeden dat deze spelden van een zuivere messing zijn, wat een aanwijzing is dat ze door het Romeinse leger zijn vervaardigd. Als dat zo is – Romeinse productie, maar Germaanse ‘consumptie’ – ligt het voor de hand om te denken dat het Romeinse leger doelbewust spelden in Germaanse stijl vervaardigd om Germaanse soldaten in Romeinse dienst mee uit te rusten. Mochten de legeringen daarentegen minder zuiver zijn, kunnen zij eventueel ook lokaal in het vrije Germanië vervaardigd zijn door het recyclen van oudere objecten.
Wat gebeurt er met de resultaten?
Na afloop van het evenement wordt u op de hoogte gehouden van de onderzoeksresultaten. Dit houdt in dat u per aangeleverd object een overzicht krijgt van de chemische samenstelling van het metaal. Daarnaast wordt/worden uw vondst(en) opgenomen in een artikel over de chemische samenstelling van Laat-La Tène en Romeinse fibulae. Uw naam wordt (indien u hiervoor akkoord geeft) vermeld in het dankwoord. Bent u benieuwd naar het vorige PAN/C-Limes evenement, klik hier!
Kom jij ook langs?
Je bent op 20 april 2024 van harte welkom bij het Fries Museum te Leeuwarden (adres: Wilhelminaplein 92, 8911 BS). Het evenement duurt van 12.00 tot 16.00. Als je van plan bent om te komen, wil je dan een korte bevestiging sturen naar: v.hermsen@rmo.nl? Aanmelden is niet verplicht, maar wel gewenst. Dan kunnen we een inschatting maken van het aantal bezoekers.
Meer weten over PAN-events? Klik hier voor meer informatie.